Het RIVM onderzocht de invloed van droogte op de grondwaterkwaliteit rond landbouwbedrijven. De kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater is belangrijk voor de mens en het milieu. Het onderzoek laat zien dat er door droogte meer stikstof in de vorm van nitraat in de bodem achterblijft. Dat heeft onder andere met de grondwaterstanden te maken, die dalen als het lang droog is. Wanneer er weinig water in de bodem zit, kunnen bacteriën nitraat minder goed afbreken. Ook nemen planten tijdens droogte minder stikstof op uit de bodem. Hierdoor blijft er meer nitraat in de bodem achter.

De invloed van droogte was niet overal in Nederland even groot. Dat komt omdat de hoeveelheid neerslag, de mate waarin deze verdampt en de grondsoort per gebied, verschillen. Deze factoren bepalen daarom samen de nitraatconcentratie in het 'uitspoelingswater'. Het uitspoelingswater is het water dat onder landbouwbedrijven naar het grondwater stroomt en/of in oppervlaktewater terechtkomt.

Na een droge periode in de zomer spoelt het opgehoopte nitraat door regen alsnog naar het grond- of oppervlaktewater (uitspoelen) weg. Maar als ook de herfst en winter droog zijn, is daar te weinig neerslag voor. Het duurt dan langer voordat het opgehoopte nitraat uitspoelt naar het grond- of oppervlaktewater. Door de ophoping neemt de nitraatconcentratie in het uitspoelingswater toe.

Hoe snel de kwaliteit van het uitspoelingswater na een droge periode herstelt, verschilt per grondsoort. De mate waarin de grondwaterstand daalde en de aanwezigheid van drainage onder een bedrijf bepalen hoe snel de nitraatconcentraties stijgen na een droge periode. Hoe lager de grondwaterstand, hoe langer het uitspoelingswater erover doet om het grondwater te bereiken. Drainage voert overtollig water in de bodem van het land af. Hierdoor spoelt opgehoopt nitraat in kleigebieden en veengebieden sneller uit dan in zandgebieden zonder drainage.

Aanleiding voor dit onderzoek was de droogte van 2018, die uitzonderlijk lang duurde (tot wel negen maanden). In de jaren daarna stegen de nitraatconcentraties in het uitspoelingswater na een jarenlange periode daarvoor met stabiele concentraties. Door de lange droge periode in 2018 daalde de grondwaterstand onder landbouwbedrijven meer dan een meter, wat nog niet eerder is gezien. Door klimaatverandering kunnen droge perioden vaker voorkomen.

RIVM has studied the impact of drought on the groundwater quality around farms. The quality of surface water and groundwater is important for people and the environment. The study shows that drought results in more nitrogen remaining in the soil in the form of nitrate. Among other reasons, this is due to groundwater levels, which drop during long droughts. When there is less water in the soil, bacteria are less able to break down nitrate and plants do not absorb as much nitrogen. As a result, more nitrate remains in the soil.

Drought does not have the same impact everywhere in the Netherlands. This is due to differences in the amount of precipitation, the degree to which it evaporates and the soil type. Taken in combination, these factors determine the nitrate concentration in the leaching water. Leaching water is the water that flows from farms into the groundwater and/or the surface water.

After a dry spell in summer, the built-up nitrate flows into the surface water or groundwater due to rain (leaching). However, if autumn and winter are also dry, there will not be enough rain for this leaching, causing it to take longer for the built-up nitrate to leach into the surface water or groundwater. This results in an increase in the nitrate concentration in the leaching water.

How quickly the quality of the leaching water recovers after a dry period depends on the soil type. The degree to which the groundwater level dropped and the presence of tile drainage under a farm determine how quickly nitrate concentrations rise after a dry period. The lower the groundwater level, the longer it takes for the leaching water to reach the groundwater. Tile drainage removes excess water in the soil from the land. Built-up nitrate in clay regions and peatlands drains more quickly than in sandy areas without tile drainage.

The trigger for this study was the 2018 drought, which lasted exceptionally long (up to nine months). In the years after, nitrate concentrations in leaching water increased after years of stability before the drought. The long drought in 2018 caused groundwater levels under farms to drop by more than a metre, which was unprecedented. Climate change may result in more dry periods.