Op verzoek van de Gezondheidsraad heeft het RIVM onderzoek gedaan naar de samenhang tussen ziekten, beperkingen en maatschappelijke participatie. De uitkomsten van dit onderzoek laten er weinig twijfel over bestaan dat ziekte de deelname aan het maatschappelijke leven flink vermindert. Dit hangt vooral samen met functionele beperkingen die gepaard gaan met ziekten. Zo neemt het verrichten van vrijwilligerswerk sterk af bij die aandoeningen die de mobiliteit aantasten, zoals een beroerte of aandoening van het bewegingsapparaat. Vaak gaat echter de persoonlijke betrokkenheid bij de samenleving wel door. Mensen met een psychische aandoening participeren het minst. Dit geldt bovendien voor alle vormen van participatie, ook voor bijvoorbeeld het onderhouden van contacten. Epidemiologische verkenningen laten een toename zien van chronische ziekten, waarmee in principe ook mogelijkheden voor participatie verminderen. Deze toename van aandoeningen lijkt echter niet iin op iin gepaard te gaan met een toename van beperkingen. Kennelijk slaagt men er steeds beter in beperkingen terug te dringen. Als deze trend doorzet, verbeteren tegelijkertijd de participatiemogelijkheden van ouderen en chronisch zieken. Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van drie onderzoeken bij ouderen van 55 jaar en ouder: het 'Aanvullend Voorzieningengebruik Onderzoek' van het Sociaal en Cultureel Planbureau, de 'European Study of Adult Well-being' van de UvA, en de 'Longitudinal Ageing Study Amsterdam' van de VU. Deze onderzoeken bevatten zowel informatie over ziekten en beperkingen als over maatschappelijke participatie. Bij maatschappelijke participatie gaat het om persoonlijke betrokkenheid bij de samenleving (zoals recreatieve en culturele activiteiten), en om participatie met een direct maatschappelijk nut (zoals betaalde arbeid en vrijwiligerswerk).

Werknemers hebben een betere gezondheid dan mensen die niet werken, maar werken kan ook gezondheidsverlies veroorzaken. Ziektelastberekeningen geven een indruk van het gezondheidsverlies door arbeidsomstandigheden. Dit is een nieuwe aanpak in de arbeidshygiene en sluit aan bij het model van de Volksgezondheid Toekomst Verkenningen (VTV). Dit model gaat uit van arbeidsgerelateerde aandoeningen en niet, zoals gebruikelijk in de arbeidshygiene, van de mogelijk gezondheidsbedreigende factoren in de arbeidssituatie. Met ziektelastberekeningen kunnen vragen worden beantwoord als: hoe erg is deze arbeidsomstandigheid in vergelijking met andere gezondheidsrisico's? hoeveel van deze ziektelast kan worden voorkomen? en welke maatregelen leveren de meeste gezondheidswinst op? Dit rapport beschrijft een raamwerk voor het berekenen van de ziektelast van arbeidsomstandigheden. Aan de hand van rugklachten, gehoorstoornissen, stressgerelateerde klachten en klachten van arm, nek en schouder illustreren we de (on)mogelijkheden van berekeningen van de ziektelast van arbeidsgebonden aandoeningen. Van deze vier aandoeningen veroorzaakt slechthorendheid bijvoorbeeld het meeste gezondheidsverlies. Bij slechthorendheid is dus in theorie de meeste gezondheidswinst te behalen. Deze haalbaarheidsstudie, die op verzoek van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is uitgevoerd, laat zien dat berekeningen van de ziektelast van arbeidsomstandigheden via het VTV-model niet alleen bruikbaar maar ook mogelijk zijn, mits extra investeringen worden gedaan.

De Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) beschrijft de gezondheidstoestand van de Nederlandse bevolking. In de tot nu toe verschenen VTV's zijn hiervoor per ziekte onder meer de indicatoren sterfte, prevalentie, incidentie en beloop beschreven. Dit rapport is een verslag van de haalbaarheidsstudie die is uitgevoerd om na te gaan of er in Nederland ook voldoende informatie beschikbaar is over de gezondheid-gerelateerde kwaliteit van leven per ziekte en of het mogelijk is een vergelijking tussen ziekten te maken. Voor de haalbaarheidsstudie zijn acht ziekten geselecteerd, waarvoor door middel van een literatuuronderzoek gegevens gezocht zijn over de generieke kwaliteit van leven, zo mogelijk naar pati6nt-, ziekte- en zorgkenmerken. Voor borstkanker, gezichts-stoornissen, artrose en verkeersongevallen was zeer weinig informatie beschikbaar. Voor de andere helft van de geselecteerde ziekten (angststoornissen, beroerte, COPD/astma en suikerziekte) was het redelijk goed mogelijk om de kwaliteit van leven te beschrijven. Hierbij waren gegevens over pati6ntkenmerken (leeftijd, opleiding, etc) aanwezig, maar informatie over kwaliteit van leven naar ziektekenmerken (o.a. ernst) en zorgkenmerken was beperkt. De conclusie is dat de huidig beschikbare gegevens over kwaliteit van leven gebruikt kunnen worden om de beschrijving van de ziekten in de VTV aan te vullen. De haalbaarheidsstudie zal daarom een vervolg krijgen voor de overige ziekten en de gegevens hiervan zullen opgenomen worden in het Nationaal Kompas Volksgezondheid.<br>

In dit rapport worden de opzet en uitgangspunten van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2002 gegeven. Doel-stelling is: Het bijeenbrengen, analyseren en integreren van kennis en gegevens, die van belang zijn voor de beleidsvorming op het gebied van volksgezondheid en zorg. Drie kenmerkende elementen van de VTV zijn: (1) de gezondheidstoestand van de bevolking is centraal uitgangspunt; (2) de verzamelde informatie wordt met elkaar in verband gebracht in een conceptueel kader; (3) het is een nationale inspanning met bijdragen van deskundigen binnen en buiten het RIVM. Om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de informatiebehoefte van het beleid bestaat de VTV uit drie onderdelen: (1) het samenvattend rapport VTV-2002, dat een overzicht biedt op hoofdlijnen, over ontwikkelingen in de gezondheidstoestand, de oorzaken en consequenties daarvan, en de mogelijkheden van beleids-interventies; (2) themarapporten die gedurende de loop van het project zullen verschijnen, en waarin op beknopte wijze thema's worden behandeld, die aansluiten bij de korte en middellange termijn beleidsvragen. Vooralsnog zijn vijf thema's geselecteerd: (1) Gezondheid in de grote steden; (2) Bevorderen van gezond gedrag bij specifieke groepen; (3) Vraag, aanbod en geografische verdeling van zorg; (4) Geneesmiddelen en medische hulpmiddelen; (5) Ouderenzorg. Gedurende de looptijd van de VTV kunnen daar nog nieuwe thema's aan toegevoegd worden; (3) de Monitor Volksgezondheid en Zorg, een via Intranet toegankelijk systeem met informatie over (ontwikkelingen in) de volksgezondheid, determinanten en zorg. De VTV dient in deze opzet, meer dan voorheen, beschouwd te worden als een continu proces dat informatie ten behoeve van het volksgezondheidsbeleid oplevert. Evenals bij de eerdere VTV's zal bij de uitwerking een beroep worden gedaan op expertise binnen en buiten het RIVM.<br>

Dit rapport geeft een breed overzicht van de gezondheidstoestand, verpleging en verzorging van ouderen in de periode 2000-2020. Onder ouderen worden in dit rapport personen vanaf 65 jaar verstaan. De levensverwachting is toegenomen en zal naar verwachting verder stijgen. Tegelijkertijd is bij de meeste chronische ziekten sprake van een stijgende trend, bovenop die van de vergrijzing. Ziekten kunnen steeds beter worden behandeld en er komen steeds meer en betere hulpmiddelen ter beschikking. Mede hierdoor is het aantal jaren zonder lichamelijke beperkingen toegenomen. Ook diverse mogelijkheden voor preventie van ziekten komen aan bod. Bij de toekomstige inrichting van de zorg moet niet alleen rekening worden gehouden met de veranderende gezondheidstoestand van ouderen, ook de samenstelling van het huishouden, het opleidingsniveau en het inkomen zijn van belang. Het rapport bevat basisramingen en enkele alternatieve ramingen van de potentiele vraag naar en het gebruik van verpleging en verzorging door ouderen. Volgens de basisraming stijgt de potentiele vraag met 49% en het gebruik met 24%.

Dit themarapport gaat over de toekomst van de eerstelijnsgezondheidszorg in Nederland. Met het jaar 2020 als tijdshorizon worden verkenningen gepresenteerd over de zorgvraag, het zorgaanbod en de organisatie van de eerste lijn. Daarmee wordt zichtbaar welke zorgvragen in 2020 op de eerste lijn afkomen, hoeveel hulpverleners daarvoor nodig zijn en hoe de organisatie eruit kan zien. Mogelijke organisatieveranderingen worden steeds bezien vanuit de wetenschappelijke evidentie die er voor de effecten bestaat. Het rapport biedt een schat aan informatie over de huidige en toekomstige eerstelijnszorg. Door de vele feiten en cijfers is het rapport - behalve een toekomstverkenning - een nuttig naslagwerk voor allen die bij de eerstelijnszorg betrokken zijn. De veldpartijen en het Ministerie van VWS hebben zich in het najaar van 2004 uitgesproken voor 'versterking van de eerstelijnsgezondheidszorg' als een gezamenlijke ambitie. Deze studie beoogt daaraan een bijdrage te leveren. Dit rapport is het resultaat van een samenwerkingsproject van het NIVEL en het RIVM, en maakt deel uit van de reeks Volksgezondheid Toekomst Verkenningen 2006.