Deze workshop had als meest unieke kenmerk, dat gebruikers, d.w.z. beleidsmakers, en makers van gezondheidsrapporten uit lidstaten van de Europese Unie (EU) bij elkaar gebracht waren. Daarnaast waren andere belangrijke actoren in het veld van de Europese gezondheidsinformatie, zoals de Europese Commissie, Eurostat, de OECD en de WHO, aanwezig. Tijdens de presentaties en discussies konden diverse interessante ontwikkelingen opgetekend worden.Er werd een duidelijke verschuiving opgemerkt in volksgezondheidsrapportages van het alleen presenteren van bestaande gegevens naar integratieve analyses, waarbij data geintegreerd worden tot informatie die bruikbaar is voor "Evidence Based Policy". Deze ontwikkeling wordt ondersteund vanuit het groeiend politiek besef dat volksgezondheid een brede achtergrond heeft en dat een brede verzameling gegevens dus noodzakelijk is. Gegevens over determinanten zijn nodig voor het monitoren van preventie en gezondheidsbescherming en gegevens over gebruik, kosten en effecten van zorg zijn essentieel voor het beoordelen van kosten-effectiviteit. Niet alleen werd een verbreding gekonstateerd van het aandachtsveld van de rapporten maar daarnaast ook een toegenomen aandacht voor beleidsrelevantie en voor de toegevoegde waarde van een internationaal perspectief. Dit heeft geresulteerd in veranderingen in Europese gezondheids-rapporten in de richting van:meer aandacht voor zorg, d.w.z. voor variaties in behoefte, gebruik, kosten en effectiviteit meer oog voor de mogelijke effecten van beleid in andere sectoren op de gezondheid meer vergelijkingen met andere landen om een internationaal perspectief te verkrijgenmeer uitwisseling van visies op nationale gezondheid met internationale deskundigen. Beleidsmakers zijn sterke voorstanders van de integratie van informatie over gezondheidszorg in gezondheidsrapporten om de praktische bruikbaarheid ervan te vergroten. In landen waar dergelijke veranderingen al hebben plaats gevonden krijgen de rapporten een meer centrale plaats bij planning en evaluatie van gezondheidsbeleid en in de beleidsinformatie cyclus. In een aantal lidstaten zijn gezondheidsrapporten sturende elementen geworden voor regionale zorgplannings-activiteiten. De groeiende aandacht voor de bredere achtergronden en implicaties van gezondheid richt zich ook op effecten van ander beleid op gezondheid. Effectieve rapportages beperken zich daarom niet tot analyses van beschikbare data, maar dienen ook actief andere data te verzamelen die van belang zijn voor beleidsontwikkeling en evaluatie. Tenslotte werd er een aantal malen gewezen op het belang van internationale vergelijkingen, omdat deze een bredere kontekst en perspectief verschaffen voor nationale analyses. Internationale vergelijkingen kunnen aanwijzingen geven voor haalbaarheid en omvang van verbeteringen, bijdragen aan het formuleren van beleidsdoelstellingen en aanwijzingen geven voor mogelijke ontwikkelingen. Meerdere lidstaten, maar ook regio's, hebben het belang van internationale uitwisseling van hun rapportages onderkend door deze ook in een Engelse vertaling uit te brengen. Gezondheidsrapportages in de EU zijn onderling nog behoorlijk verschillend en vaak ook nog sterk in ontwikkeling. Dit maakt uitwisseling van expertise en ervaringen zowel zinvol als waardevol. Leren van anderen en vergelijking en uitwisseling van informatie zijn wenselijk voor het grote aantal aandachtsgebieden, die van gezamenlijk belang zijn. Een netwerk voor gezondheidsrapportage kan daarbij een platform bieden om gezamenlijke interesses vast te stellen en prioriteiten aan te geven voor uitwisseling van informatie en monitoring ten behoeve van een Europees Public Health beleid. Bundelen van de expertise, zoals aanwezig op deze workshop, kan bijdragen aan het ontstaan van een kritische massa ter stimulering en aansturing van gezondheidsmonitoring en gezondheidsrapportage in de EU

In de loop van het jaar 2000 verschenen verschillende rapporten waarin volksgezondheid en zorg internationaal werden vergeleken. Een belangrijke boodschap die uit deze rapporten kan worden afgeleid is dat de stijging van de levensverwachting in Nederland stagneert in vergelijking met omringende landen. Dit geldt vooral voor vrouwen, die de laatste 15 jaar van vrijwel een koppositie in de EU tot in de middenmoot zijn afgezakt. Leeftijdspecifieke sterftegegevens maken een meer gedetailleerde analyse mogelijk. Terwijl er in het algemeen een trend is van een dalende sterfte is dit al enige jaren niet meer het geval bij de oudste groep Nederlandse mannen (80+). Bij vrouwen zien we in alle leeftijdsklassen een duidelijke afvlakking van de dalende sterftetrends optreden. In 1995 blijkt in Nederland de sterfte hoger te liggen dan het EU-gemiddelde voor mannen vanaf 65 jaar en voor vrouwen met name in het traject tussen 45 en 70 jaar. Kijken we leeftijdspecifiek naar de belangrijkste doodsoorzaken in 1996, dan blijkt Nederland het vergelijkbaar of beter te doen ten opzichte van het EU-gemiddelde voor coronaire hartziekten, beroerte en 'accidentele val'. Echter, voor zes andere doodsoorzaken komt Nederland boven het EU- gemiddelde uit: borstkanker, prostaatkanker, longkanker (oudere mannen, jongere vrouwen), longontsteking, dikke darm- en endeldarmkanker (jongere vrouwen) en astma/COPD (oudere mannen, alle vrouwen). Voor borstkanker, prostaatkanker en dikke darm- en endeldarmkanker zijn de determinanten complex, maar voor longkanker en astma/COPD is roken de dominante risicofactor. Al enige tijd is duidelijk dat de prevalentie van roken in Nederland (nog steeds) hoog is binnen de EU. De conclusies in dit rapport lijken aan te geven dat de stagnatie van de levensverwachting van de Nederlandse vrouwen tenminste voor een flink deel hieraan is toe te schrijven. Hiermee treedt Nederland in het voetspoor van Denemarken. Daar werd al eind jaren tachtig een dergelijke trend van een stagnerende levensverwachting waargenomen. Een analyse wees op roken als oorzakelijke factor, maar daarnaast op een complex geheel van factoren die samenhangen met een toenemende participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt en de adoptie van een meer 'mannelijke' leefstijl in het algemeen. Deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat het traditionele verschil in levensverwachting van mannen en vrouwen steeds kleiner wordt. Wat kan het beleid doen? Deze analyse onderstreept opnieuw het belang van effectieve maatregelen ter preventie van roken. Maar ook is verder inzicht nodig in de determinanten, preventie en behandeling van de genoemde vormen van kanker die, in vergelijking met de EU, in Nederland veel sterfte veroorzaken. Ten slotte: preventiebeleid moet van lange adem zijn. De sterftepatronen van nu vinden hun kiem immers in leefwijzen en andere oorzaken van soms vele jaren terug.<br>

Dit rapport gaat over populatie attributieve risico's (PAR's) die de bijdrage van verschillende risicofactoren (leefstijlfactoren, zoals roken, alcoholconsumptie, lichamelijke activiteit, en voeding, alsmede biologische factoren, zoals totaal serum cholesterol, HDL-cholesterol, bloeddruk, glucosetoleratie, en lichaamsgewicht naar lengte) aan mortaliteit ten gevolge van een aantal ziekten (coronaire hartziekten, beroerte, CARA, diabetes, en sommige vormen van kanker) kwantificeren. Relatieve risico's en prevalenties van risicofactoren zijn nodig om PAR's te berekenen. Relatieve risico's zijn ontleend aan de internationale literatuur en prevalenties van risicofactoren (voornamelijk in de leeftijdsklasse van 20-59 jaar) zijn ontleend aan het MONITORING project 1987-1991. In hoofdstuk twee worden belangrijke aannamen en problemen voor het berekenen van PAR's en PAR-achtige maten uiteengezet. Hoofdstuk drie bevat een beschrijving van PAR berekeningen voor een aantal determinanten, later samengevat in hoofdstuk vier vanuit het perspectief van zowel ziekten als determinanten. PAR's voor individuele determinanten varieerden van 10 tot 90%. Vanuit volksgezondheidsperspectief levert ingrijpen in een determinant met een matige tot grote invloed op een of vaak voorkomende ziekten, meer winst op dan interventie op een determinant met een grote invloed op een betrekkelijk zeldzame ziekte. Het roken van sigaretten blijkt het grootste gezondheidsverlies te bewerkstelligen: de prevalentie van roken is in Nederland hoog (40% van de mannen en vrouwen van 20-59 jaar). Het roken van sigaretten beinvloedt de mortaliteit van een aantal indicatoren (longkanker, keelkanker, slokdarmkanker, coronaire hartziekten, beroerte, en CARA). Coronaire hartziekten heeft het grootste aantal determinanten waarvoor PAR's konden worden berekend. De algemene conclusie is dat er voor genoemde gezondheidsproblemen in Nederland, althans theoretisch, nog een aanzienlijke gezondheidswinst is te boeken. Aangezien een groot gedeelte van de risicofactoren bestaat uit leefstijlfactoren, zijn er belangrijke individuele en collectieve keuzeproblemen met een verdere verbetering van de volksgezondheid gemoeid. De PAR's berekend voor individuele determinanten zijn een vereenvoudiging van de werkelijkheid, omdat interacties tussen determinanten niet in de beschouwing zijn opgenomen. Wiskundige modellen worden thans ontworpen om deze interacties wel in de beschouwing te betrekken. Ook zal meer aandacht worden besteed aan gezondheidswinst te behalen op hoge leeftijd.<br>

De perinatale sterfte in Nederland is hoger - ongeveer een derde - dan in Finland en Zweden, die tot de beste landen ter wereld behoren. Nederland behoort tot de Europese middenmoot. De Nederlandse sterfte is recent stabiel geweest of licht gedaald. Deze sterfte is dus niet gestegen ondanks een toename van risicofactoren, zoals een hogere leeftijd van moeders bij geboorte, meer meerlinggeboortes en meer geboortes bij vrouwen met een allochtone herkomst. Dit wijst op een verbetering van de perinatale zorg en preventie of op gezondere levensgewoonten en leefomstandigheden van Nederlandse zwangeren. De sterfteverschillen tussen Nederland en Finland of Zweden kunnen voor een flink deel (twee derde) verklaard worden.Verschillen in meerlinggeboortes - die een verhoogd risico kennen - spelen een rol naast een ongunstiger risicoprofiel voor roken tijdens de zwangerschap. De toename in geboortes bij niet-westers allochtone vrouwen - Nederland scoort daar hoog - lijkt een relatief zwaarwegende factor. Ook verschillen in prenatale screening op ernstige congenitale afwijkingen gevolgd door afbreken van de zwangerschap spelen een rol. Onderzoek naar de kwaliteit van de perinatale zorg liet zien dat Zweden en Finland beter presteerden dan Nederland en theoretisch kunnen die verschillen ook een deel van het perinatale sterfteverschil verklaren. De gevonden internationale verschillen in perinatale sterfte lijken voor een aanzienlijk deel (twee derde) geassocieerd met factoren, die door effectievere preventie of prenatale zorg (screening) verbeterd kunnen worden. Om de Nederlandse perinatale gezondheid beter te kunnen beoordelen en ingezet beleid beter te kunnen evalueren is een betere informatievoorziening nodig

In 2000 verschenen een aantal rapporten die de Nederlandse zorg en gezondheid vanuit internationaal perspectief beschreven. Dit waren: het 'World Health Report 2000: Health Systems: Improving Performance', een landen-rapport van de OECD and twee Nederlandse rapporten van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en het ministerie van SZW. Het ministerie van VWS heeft het RIVM gevraagd om deze rapporten te analyseren. De gebruikte methoden en gegevens zijn vergeleken alsmede de reikwijdtes en gebruikte concepten en de resultaten werden vergeleken met het oog op hun bruikbaarheid voor het Nederlands beleid. De WHO heeft een nieuw en visionair model gepresenteerd om de prestaties van de gezondheidssystemen van alle 191 lidstaten te beschrijven. Het breed gedefinieerde concept 'health system' omvat alle activiteiten die aan een betere gezondheid bijdragen. Vijf indicatoren zijn gebruikt: Gezondheid (niveau en verdeling), 'Responsiveness'(client-gerichtheid) (niveau en verdeling) en 'fairness (eerlijkheid) of financial contribution'. De gebruikte methoden zijn onderwerp van veel internationale discussies en de onderneming wordt gekenmerkt door een substantieel gebrek aan echte data, die door schattingen en extrapolaties vervangen zijn. Op de basis hiervan eindigde Nederland op een 17e plaats in een wereldranglijst. Er kunnen echter geen duidelijke boodschappen voor het beleid aan dit resultaat ontleend worden. Toch wordt aanbevolen om actief te participeren in de verdere ontwikkeling van deze concepten en om de nationale dataleverantie te verbeteren. Parallel hieraan zijn er vergelijkbare ontwikkelingen bij de OECD, die op iets meer transparante wijze plaatsvinden. Enkele van de conclusies uit de hier boven aangeven rapporten, namelijk dat de Nederlandse levensverwachting en zuigelingensterfte zich relatief slecht ontwikkelen heeft het ministerie van VWS ertoe gebracht om het RIVM te vragen om hierover twee meer gedetailleerde analyses op te stellen.<br>

International comparisons of health and health care are increasingly used to 'benchmark' national health system performances. This report summarises earlier Dutch RIVM reports. It analyses: 1) the policy relevance of several other international reports, among which the WHO2000 report, which compared health and health care in Europe 2) the stagnating increase in life expectance, especially for Dutch woman 3) the relatively bad trends in Dutch perinatal mortality. Major conclusions are: 1) The WHO2000 report presents a new vision and puts health systems at the political agenda. Its policy implications are unclear, however, and its methodology is wedely critezised. Other reports have presented important topics for further analysis. 2) Lifestyle factors, especially smoking, are responsible for stagnating increase in Dutch life expectancy, especially for women. Prevention remains a key factor for future improvements in Dutch health status. 3) Giving birth at relatively old ages, high rates of twin births and smoking during pregnancy have grown to become even more important as riskfactors for perinatal mortality in the Netherlands. The increased number of children born to ethnic minority mothers is also associated with higher perinatal mortality risks. Improvements in care and prevention around birth are possible in the Netherlands with special attention for ethnic minority groups. The importance of internationally comparable datasets as tools for national benchmarking of health and healthcare is evident, but needs much improvement. Recommendations have been made to the Dutch Minister of Health and she has immediately taken on board several of them. This clearly shows the added value of international comparisons.<br>

Sinds het verdrag van Maastricht (februari 1992) heeft de Europese Commissie nieuwe verantwoordelijkheden ten aanzien van Public Health. In een aantal beleidsrapporten van de EU is de noodzaak gesignaleerd om de coordinatie van beleidsontwikkeling en programmering verder te ontwikkelen en samenwerking tussen lidstaten te stimuleren. Consultatie en participatie mechanismen via diverse organisaties en netwerken worden daarbij als belangrijk gezien. De activiteiten van de EU zullen zich richten op harmonisering van de data verzameling, op de evaluatie en verspreiding van informatie over gezondheid en op het uitwisselen van kennis en ervaring tussen de lidstaten en, uiteindelijk, op de formulering van een gezamenlijke strategie en doelstellingen voor het gezondheidsbeleid. Om deze activiteiten te ondersteunen wordt een Europese Volksgezondheid Toekomst Verkenning (Public Health Status and Forecasts: PHSF) voorgesteld, waarin: - een brede, verklarende en vergelijkende analyse van de volksgezondheid in de EU ; - toekomstverkenningen voor belangrijke Public Health vraagstukken, gebaseerd op demografische extrapolaties, trend analyses and dynamische systeem analyse. Deze 'outline' bevat het ontwerp voor zo'n beleidsgericht, breed opgezet, PHSF-rapport, dat geproduceerd moet worden via een omvangrijk Europees samenwerkingsverband. De ruggegraat van het voorgestelde PHSF-rapport wordt een conceptueel model, dat relaties tussen de diverse elementen van Public Health beschrijft. Een systematische analyselijn wordt beschreven om tot een vergelijkende studie van belangrijke aspecten van de volksgezondheid en de achterliggende determinanten te komen voor de EU en haar lidstaten. Een dergelijke analyse zal de belangrijkste trends en ontwikkelingen en achterliggende oorzaken aangeven en daarnaast een indruk geven van in de toekomst mogelijk te behalen gezondheidswinst door specifieke beleidsmaatregelen. In deze benadering zullen geaggregeerde gezondheidsmaten, zoals gezonde levensverwachting, worden meegenomen, waarvoor andere gezondheidsgegevens (sterfte, ziekteprevalentie, kwaliteit van leven) nodig zijn en die waar mogelijk gekoppeld zullen worden aan gegevens over determinanten van gezondheid. De toegevoegde waarde van een geslaagd PHSF-rapport is het onstaan van een brede, uniforme en consistente gegevensset, die indicatoren bevat die relevant zijn voor de volksgezondheid in de Europese Unie. Dit kan de lidstaten ondersteunen bij het aangaan van samenwerkingsverbanden.Het rapport zal voortbouwen op de informatie die is gegeven in eerdere, meer beschrijvende, documenten en zo een aanzet geven tot een regelmatige rapportage over Public Health in de EU, een noodzaak die ook door de Commissie wordt onderschreven.In een haalbaarheidsstudie volgend op dit ontwerprapport moet de aanpak in meer detail worden uitgewerkt. Daarbij moeten instituten en netwerken worden ingeschakeld, die een belangrijke rol spelen bij het verzamelen, analyseren en vergelijken van internationale gezondheidsgegevens. De juiste experts moeten worden benaderd en databehoefte en bronnen moeten worden gespecificeerd. De haalbaarheidsstudie moet ook de verdere details uitwerken van de organisatie, kosten en planning van een PHSF-rapport voor de Europese Unie.<br>

Dit rapport beschrijft ontwikkelingen in de kosten van de gezondheidszorg in de huidige vijftien landen van de EU in relatie tot ontwikkelingen in Bruto Binnenlandse Product (BBP), vergrijzing en bevolkingsgroei. Omdat zorgkosten o.a. sterk met de leeftijd stijgen is een aantal leeftijd-kostenfuncties opgesteld. Deze zijn geextrapoleerd in de tijd en toegepast op alle EU-landen, uitgaande van de leeftijd-kostenverdeling, zoals die eerder voor Nederland (1988) bepaald werd gebruik makend van bestaande internationale bevolkingsprognoses. Voor het jaar 2020 wordt de grootste toename van de zorgkosten (per capita) door vergrijzing (1990 = 1.00) voorspeld voor Italie (1,11), Griekenland (1,10), Spanje (1,09), Nederland en Finland (1,08), terwijl een geringere toename gevonden wordt voor Zweden (1,00), het Verenigd Koninkrijk (1,01), Oostenrijk en Belgie (1,05), Denemarken en Luxemburg (1,05). Het gewogen gemiddelde voor de EU stijgt naar verwachting van 1,00 in 1990 tot 1,06 in 2020. Schatting voor absolute kostenstijgingen (inclusief schattingen voor de bevolkingsgroei) geven grotere verschillen te zien. De grootste verwachte toename vindt daarbij plaats in Nederland (1,27), Luxemburg (1,20), Spanje (1,14), Frankrijk (1,14) en Finland (1,13), met lagere toenamen voor het Verenigd Koninkrijk (1,06), Portugal (1,09), Zweden, Italie, Ierland (1,10), Duitsland (1,11) en Oostenrijk (1,12). Retrospectief lijkt het er op dat in de meeste EU-landen, ook in Nederland, de stijging van de zorgkosten per capita redelijk in de pas is gebleven met de stijging van het BBP per capita. Na 2010 zal, zeker voor Nederland, vergrijzing echter relatief belangrijker worden, waardoor per capita de totale zorgkosten sterker kunnen stijgen en er minder ruimte is voor kostenstijgingen door andere oorzaken. Epidemiologische, medisch-technologische en sociaal-culturele veranderingen kunnen de leeftijdsverdeling van de zorgkosten en ook de vergelijkbaarheid ervan tussen landen in de toekomst echter op niet-voorspelbare wijze veranderen.<br>

In Nederland werd in 1999 ongeveer 36 miljard euro aan gezondheidszorg uitgegeven. Dat bedrag zal de komende jaren stijgen onder invloed van toenemende medische mogelijkheden en de vergrijzing van de bevolking. Om vast te stellen of al dat geld zo goed mogelijk wordt besteed, moet eerst bekend zijn waar dat geld precies aan wordt besteed. Dit rapport beschrijft hoe het zorggebruik in 1999 was verdeeld over ziekten, mannen en vrouwen, verschillende leeftijdsgroepen en zorgsectoren. Ook wordt beschreven hoe de kosten van de gezondheidszorg zich in de afgelopen jaren hebben ontwikkeld, en hoe zij zich in de toekomst naar verwachting zullen ontwikkelen. Daarbij wordt rekening gehouden met het geheel afwijkende patroon van zorgkosten in het laatste levensjaar. In dit rapport wordt tevens een eerste aanzet gegeven om de kosten ook te verdelen naar risicofactoren achter de ziekten. Verder wordt een vergelijking gemaakt met kosten van ziektenstudies uit andere landen. Het rapport besluit met een algemene checklist van 10 punten voor de interpretatie van kostenstudies in de gezondheidszorg.

Dit document verschaft een overzicht van: 1) de gezondheidstoestand van de Nederlandse bevolking ; 2) factoren (determinanten) welke bepalend zijn voor de huidige gezondheidstoestand ; 3) trends uit het verleden en mogelijke toekomstige ontwikkelingen ; 4) een evaluatie van de verzamelde informatie. De Volksgezondheid Toekomstverkenning dient als basis voor het Nederlandse gezondheidsbeleid (zorgbeleid, preventiebeleid en facetbeleid). Hiertoe zijn verschillende soorten informatie middels een conceptueel model in hun onderling verband geplaatst. Indicatoren als sterfte, levensverwachting en voorkomen van ziekten zijn in de structuur van dit model opgenomen.<br>