Dit rapport bundelt twee factsheets waarin methodieken worden beschreven die worden gebruikt voor de risicobeoordeling van stoffen bij het Centrum voor Stoffen en Integrale Risicobeoordeling (SIR) van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Het voornaamste doel is om de inzichtelijkheid en eenduidigheid van de bij RIVM-SIR gevolgde methodieken te vergroten. De factsheets over voormaagtumoren en Leydigcel tumoren beschrijven de mechanistische aspecten van de tumorvorming en gaan in op de verschillen in anatomie, fysiologie en blootstelling tussen knaagdieren en mensen. Er wordt een raamwerk geboden voor het evalueren van de relevantie van deze tumoren voor de humane risicobeoordeling. De factsheets vormen de weerslag van de huidige stand van wetenschap. Ze zijn bedoeld om de discussie met andere (inter)nationale partijen op het gebied van risicobeoordeling te bevorderen.

In het rapport worden 4 factsheets gepresenteerd voor de risicoschattingsmethoden van het Stoffen Expertise Centrum (SEC) en het Centrum voor Stoffen en Integrale Risicoschatting (SIR) van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). 2 Factsheets hebben betrekking op de risicoschattingsmethoden voor de volksgezondheid en 2 op de risicoschattingsmethoden voor het milieu: 1/ Hazard assessment for direct immunotoxicity 2/ The interpretation of hepatic peroxisome proliferation and associated hepatocellular carcinogenesis 3/ Environmental risk assessment scheme for plant protection products: birds and mammals 4/ Environmental risk assessment scheme for plant protection products: non-target terrestrial higher plants Naast het vastleggen van de risicoschattingsmethoden zoals die bij het RIVM/CSR worden gehanteerd is het doel van deze publicatie de risicoschattingsmethoden transparanter te maken en een platform voor discussie te creeren. De auteurs van elke factsheet beschrijven de "state-of-the-art" van hun onderwerp. Opmerkingen, tekortkomingen en aanvullende informatie wordt op prijs gesteld en kunnen naar de eerste redacteur worden opgestuurd.

Het milieurisico van het gebruik van diergeneesmiddelen wordt beoordeeld bij de registratie van het middel in Nederland. Dit rapport gidst aanvragers en de nationale toelatings-autoriteit door het beoordelingsschema. Het bevat inzichtelijke modellen die blootstellingsconcentraties voorspellen, evenals uniforme methoden om de potentiele effecten van het middel op blootgestelde organismen in mest, bodem en water te beoordelen.

Environmental Riks Limits (ERLs) were derived for zinc. ERLs serve as advisory values to set environmental quality standards in the Netherlands. The ERLs for zinc closely follow the outcomes of earlier discussions on zinc within the Water Framework Directive and EC Regulation 793/93. The ERLs refer to values that are not corrected for the bioavailability of zinc. The implementation of biovailabilty into the final environmental quality standards for zinc is a crucial follow-up discussion, including both technical and policy-related aspects.

Het Kennis- en Informatiepunt Risico's van Nanotechnologie (KIR-nano) van het RIVM heeft de potentiele risico's van blootstelling van gefabriceerde, vrije, onafbreekbare en onoplosbare nanodeeltjes in kaart gebracht. In dit rapport worden de risico's voor de mens als werknemer, patient en consument behandeld, evenals risico's voor het milieu. Drie toepassingsgebieden zijn daarbij relevant: geneesmiddelen en medische technologie, voedselproductie en consumentenproducten. De huidige stand van zaken van de wetenschap laat zien dat risico's niet uit te sluiten zijn. Er ontbreekt echter nog veel kennis om de risico's even goed in te kunnen schatten als voor 'chemische stoffen niet in nanovorm'. Toch zijn er al vele honderden producten waarin nanomaterialen zijn verwerkt op de markt. Dit vereist op korte termijn veel onderzoek naar de blootstelling en toxiciteit van deze materialen. Helaas is het aantal onderzoeksvragen dusdanig groot en fundamenteel van aard dat het nog jaren zal duren voordat alle informatie is vergaard. KIR-nano adviseert daarom het onderzoek vooral te richten op die vragen die cruciale informatie voor de risicobeoordeling voor mens en milieu bieden. Afhankelijk van het perspectief van werknemer, consument, patient of milieu zijn oplossingsrichtingen gedefinieerd voor het beheersen van de risico's. Informatie die in de streng gereguleerde wereld van medische toepassingen wordt gegenereerd kan met name vanuit methodologisch oogpunt zeer waardevol zijn voor andere toepassingsgebieden, waar de dossiervereisten en dus veelal ook de informatievergaring (veel) beperkter voor zijn. Kernbegrippen voor de komende jaren zijn samen te vatten onder KOKOS: Kennis vergroten en uitwisselen om dubbeling van onderzoek te voorkomen, Oplossingsrichtingen en risicomanagement, Keuzes maken in bijdragen vanuit Nederland aan dit onderzoeksveld, Onderzoek & Ontwikkeling, en Samenwerking bevorderen tussen wet- en regelgevende kaders, wetenschap en bedrijfsleven.

Het RIVM heeft een handleiding opgesteld om studies voor het beoordelen van milieurisico's van gewasbeschermingsmiddelen samen te vatten. De handleiding geeft vervolgens aanwijzingen om de betrouwbaarheid te kunnen beoordelen van verschillende soorten (standaard)toetsen over de afbraak, verspreiding en effecten van deze stoffen in het milieu. Ook geeft het rapport aan hoe het onderzoeksresultaat voor de uiteindelijke risicobeoordeling kan worden gebruikt. Deze handleiding vergroot de eenduidigheid tussen beoordelingen van verschillende organisaties. De eerste versie van deze handleiding heeft het RIVM in 1995 uitgebracht. Nadien is de inhoud in interne tussenrapportages verschillende malen aangepast. Met het huidige rapport is wederom een openbare versie beschikbaar.

Bacterien die resistent zijn voor antibiotica verspreiden zich via het watermilieu, waaronder riool- en oppervlaktewater. De ecologische gevolgen zijn echter nog niet in te schatten, zo blijkt uit een literatuurstudie van het RIVM in opdracht van de Waterdienst. Het RIVM beveelt aan mogelijke effecten nader te onderzoeken. Het RIVM onderzocht de informatie in de wetenschappelijke literatuur over de milieurisico's die optreden als resistentiegenen in het watermilieu zich verspreiden. Dit zijn genen in bacterien waardoor deze ongevoelig worden voor antibioticirca In Nederland worden jaarlijks voor de behandeling van mens en dier respectievelijk 40 en 508 ton antibiotica gebruikt. Als darmbacterien resistent worden voor antibiotica, komen deze bacterien met hun resistentiegenen in rioolwater of in mest terecht. De genen worden op andere bacterien overgebracht via genetisch materiaal dat wordt uitgewisseld. Resistentiegenen van darmbacterien in rioolwater worden teruggevonden in oppervlaktewater stroomafwaarts van de lozingspunten, hoewel de darmbacterien daar niet overleven. Stoffen in het oppervlaktewater, zoals nutrienten, metalen en chemische stoffen, selecteren ook op resistentie bij bacterien. Recente Nederlandse meetgegevens wekken de indruk dat door het gebruik van antibiotica bij de varkensbedrijven meer bacteriele resistentiegenen in het lokale watermilieu zitten. De studies leggen echter geen duidelijk verband tussen de aanwezigheid van genen en het aantal resistente bacterien. Onderzoek naar effecten op het milieu ontbreekt vooralsnog. Omdat resistentiegenen van nature ook voorkomen, en gegevens over de aanwezigheid van resistentiegenen in 'schone' wateren schaars zijn, is het niet duidelijk of er sprake is van een ongewone situatie. Voor deze vergelijking is het ook belangrijk de absolute aantallen van resistente bacterien te meten.

Dit rapport bundelt vijf factsheets waarin methodieken worden beschreven die worden gebruikt voor de risicobeoordeling van stoffen bij het Centrum voor Stoffen en Integrale Risicobeoordeling (SIR) en het Stoffen Expertise Centrum (SEC) van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Het voornaamste doel is om de inzichtelijkheid en eenduidigheid van de bij RIVM-SIR en -SEC gevolgde methodieken te vergroten. De vijf factsheets vormen de weerslag van de huidige stand van wetenschap. Ze zijn bedoeld om de discussie met andere (inter)nationale partijen op het gebied van risicobeoordeling te bevorderen. De factsheet over levertumoren in de muis beschrijft onder welke voorwaarden levertumoren in de muis als relevant voor risicobeoordeling in de mens worden beschouwd. In de factsheet over historische controle gegevens van tumorincidentie wordt aangegeven hoe het RIVM bij de evaluatie van carcinogeniteit omgaat met historische controles gegevens. In de factsheet over Mononucleaire Cel Leukemie in de F344 rat wordt de relevantie voor de mens van een toename in de incidentie van mononucleaire cel leukemie (MNCL) in F344 ratten besproken en wordt een strategie voor de gevaar- en risicobeoordeling geleverd. In de factsheet 'Energie- en vochtgehalte en assimilatie-efficientie van voedsel voor vogel- en zoogdieren' zijn twee grote datasets met gegevens over het energie- en watergehalte van verschillende voedselbronnen voor vogels en zoogdieren samengevoegd en geanalyseerd. De laatste factsheet over sorptie van dissocierende stoffen geeft een uiteenzetting van de belangrijkste principes en beperkingen van de QSAR- modellen en HPLC-methoden voor het bepalen van het adsorptiegedrag van een stof.

Het Kennis- en Informatiepunt Risico's van Nanotechnologie (KIR-nano) van het RIVM heeft de potentiele risico's van blootstelling van gefabriceerde, vrije, onafbreekbare en onoplosbare nanodeeltjes in kaart gebracht. In dit rapport worden de risico's voor de mens als werknemer, patient en consument behandeld, evenals risico's voor het milieu. Drie toepassingsgebieden zijn daarbij relevant: geneesmiddelen en medische technologie, voedselproductie en consumentenproducten. De huidige stand van zaken van de wetenschap laat zien dat risico's niet uit te sluiten zijn. Er ontbreekt echter nog veel kennis om de risico's even goed in te kunnen schatten als voor 'chemische stoffen niet in nanovorm'. Toch zijn er al vele honderden producten waarin nanomaterialen zijn verwerkt op de markt. Dit vereist op korte termijn veel onderzoek naar de blootstelling en toxiciteit van deze materialen. Helaas is het aantal onderzoeksvragen dusdanig groot en fundamenteel van aard dat het nog jaren zal duren voordat alle informatie is vergaard. KIR-nano adviseert daarom het onderzoek vooral te richten op die vragen die cruciale informatie voor de risicobeoordeling voor mens en milieu bieden. Afhankelijk van het perspectief van werknemer, consument, patient of milieu zijn oplossingsrichtingen gedefinieerd voor het beheersen van de risico's. Informatie die in de streng gereguleerde wereld van medische toepassingen wordt gegenereerd kan met name vanuit methodologisch oogpunt zeer waardevol zijn voor andere toepassingsgebieden, waar de dossiervereisten en dus veelal ook de informatievergaring (veel) beperkter voor zijn. Kernbegrippen voor de komende jaren zijn samen te vatten onder KOKOS: Kennis vergroten en uitwisselen om dubbeling van onderzoek te voorkomen, Oplossingsrichtingen en risicomanagement, Keuzes maken in bijdragen vanuit Nederland aan dit onderzoeksveld, Onderzoek & Ontwikkeling, en Samenwerking bevorderen tussen wet- en regelgevende kaders, wetenschap en bedrijfsleven.

In dit rapport worden milieurisicogrenzen afgeleid voor nonylfenol, octylfenol 1+2 ethoxylaat (OPEO1+2), octylfenol 3-8 ethoxylaat (OPEO3-8), octylfenol >8 ethoxylaat (OPEO>8), nonylfenol 1+2 ethoxylaat (NPEO1+2), nonylfenol 3-8 ethoxylaat (NPEO3-8), nonylfenol >8 ethoxylaat (NPEO>8), gecarboxyleerd octylfenol 1+2 ethoxylaat (OPE1+2C) en gecarboxyleerd nonylfenol 1+2 ethoxylaat (OPE1+2C). De afgeleide milieurisicogrenzen blijken beschermend te zijn voor endocriene effecten van deze verbindingen, gebaseerd op de beschikbare in vivo gegevens. De milieurisicogrenzen voor bodem en sediment werden bijna alle berekend uit de waarden voor het aquatisch compartiment met behulp van evenwichtpartitie omdat nauwelijks toxiciteitsgegevens voor bodem en sediment gevonden werden. Recente metingen (1999, 2001) van nonylfenol en nonylfenolethoxylaten in Nederland in rivieren, estuarien en sedimenten lieten in enkele gevallen een lichte overschrijding van het MTR zien.