Iedereen staat de hele dag bloot aan straling. Het RIVM heeft uitgebreid beschreven wat er over natuurlijke straling bekend is. Een nieuw overzicht is nodig omdat de bijdrage van bronnen aan de totale stralingsdosis in de loop van de tijd verandert. Ook zijn soms de wetenschappelijke inzichten veranderd over het gezondheidsrisico dat een bron veroorzaakt. Natuurlijke straling komt vooral door radioactieve stoffen in de bodem en in bouwmaterialen die daarvan worden gemaakt, en uit de ruimte. Uit bouwmaterialen, zoals beton, bakstenen en gips, komen ook de radioactieve gassen radon en thoron vrij. Radon en thoron zijn de grootste bron van straling in woningen: inademing van hun radioactieve vervalproducten vergroot de kans op longkanker, vooral bij mensen die roken. Aan veel bronnen van natuurlijke straling is niets te doen, maar wel aan straling in woningen. Het RIVM geeft aanbevelingen om de hoeveelheid straling in woningen laag te houden. Het RIVM wijst daarbij vooral op de risico’s van thoron, waarvoor nog geen regelgeving bestaat. Voor de stralingsdosis in woningen geeft het RIVM twee schattingen. Internationaal gebruiken wetenschappers namelijk twee getallen om de hoeveelheid radioactieve stoffen in de lucht om te rekenen naar een stralingsdosis in huis (UNSCEAR en ICRP). Het is nog niet duidelijk welke omrekengetallen het beste zijn. ICRP schat de risico’s van radon en thoron hoger in dan UNSCEAR. Volgens de ICRP is de totale dosis straling van natuurlijke bronnen dus groter en hebben radon en thoron een groter aandeel aan het geheel. Het RIVM heeft het overzicht gemaakt in opdracht van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS). Het is onderdeel van een nieuwe studie naar de dosis die mensen door alle bronnen van straling oplopen. Hierna verschijnen nog onderzoeken over de bijdragen van straling door de industrie en door medisch onderzoek, de laatste in opdracht van het ministerie van VWS. De resultaten van alle drie de onderzoeken zullen op een publieksvriendelijke website van het RIVM worden toegelicht.

Het RIVM brengt elk jaar in kaart hoeveel mensen in Nederland griep en andere luchtweginfecties hebben. Dit keer staat het overzicht in het teken van de uitbraak van het coronavirus SARS-CoV-2. Dit virus overheerste in 2020 en 2021. In combinatie met de maatregelen om de verspreiding van het virus tegen te gaan, hadden hierdoor veel minder mensen andere luchtweginfecties. COVID-19 Tijdens de zomer van 2020, van mei tot en met september, hadden heel weinig mensen COVID-19, de ziekte die het coronavirus veroorzaakt. Na de zomer begon de tweede golf, die twee pieken had: in oktober en eind december. Deze golf begon onder de jongere leeftijdsgroepen (10 tot 29 jaar). Daarna kregen steeds meer mensen tussen 40 en 50 jaar COVID-19, gevolgd door mensen van 70 jaar of ouder. De derde golf begon in februari 2021. Het aantal besmettingen nam toen vooral toe door de opkomst van de Alfavariant (de Britse variant). Deze variant was tussen begin februari en eind mei 2021 de meest gemelde variant van het coronavirus. Tussen 18 mei 2020 en 23 mei 2021 zijn 1.584.237 mensen positief getest op corona. Van hen zijn 53.175 mensen opgenomen in het ziekenhuis, en 9.649 op de intensive care. Van 11.640 mensen is bekend dat ze zijn overleden. Tijdens de tweede en derde golf stierven er 14.739 mensen meer dan de afgelopen 5 jaren in dezelfde periode. Deze ‘oversterfte’ hangt naar verwachting samen met de uitbraak van dit virus. Griepepidemie Tijdens het griepseizoen zijn er nauwelijks mensen geregistreerd met de griep (2). Er was daarom deze winter geen griepepidemie. Dit komt waarschijnlijk door de coronamaatregelen, die ook helpen om de verspreiding van andere virussen te voorkomen, zoals de griep. Meldingsplichtige luchtweginfecties Sommige luchtweginfecties moeten bij de GGD worden gemeld. De GGD kan besmettingen dan intensief volgen en zo nodig snel actie nemen om te voorkomen dat ze zich verder verspreiden. Het aantal meldingen van psittacose (papegaaienziekte) is in 2020 licht gestegen naar 94, het hoogste aantal sinds 2010. Het aantal meldingen in 2020 van legionella (461), tuberculose (623) en Q-koorts (7) nam juist sterk af. Legionella kwam waarschijnlijk minder vaak voor, omdat er minder internationale reizen zijn gemaakt in 2020. Q-koorts, psittacose en legionella uiten zich meestal in de vorm van longontstekingen, maar de oorzaak daarvan wordt vaak niet onderzocht. De werkelijke aantallen liggen daardoor hoger dan de gemelde aantallen.

Het RIVM heeft in 2019 onderzocht hoe mensen die tot 300 meter van het spoor wonen, trillingen door treinen ervaren. De resultaten daarvan zijn vergeleken met die van 2013, om te kijken hoe gezondheidseffecten zich in deze periode ontwikkelden. Net als in 2013 ervaart ruim 40 procent van de omwonenden ernstige hinder en 32 procent ernstige slaapverstoring door goederentreinen. Dit percentage is hoog maar stabiel gebleven. Het percentage ernstige hinder door reizigerstreinen is laag, maar in de onderzochte periode wel verdubbeld (van 8 naar 20 procent). Dat geldt ook voor het percentage ernstige slaapverstoring (van 6 naar 11 procent). De oorzaak hiervan is niet duidelijk. Landelijk gezien zijn de trillingsniveaus van reizigerstreinen hetzelfde gebleven. De verwachtingen van omwonenden over de trillingsniveaus in de toekomst zijn in 2019 zelfs iets positiever dan in 2013. Duiding van deze bevindingen moet gezocht worden in lokale omstandigheden en bieden op dat schaalniveau mogelijk aanknopingspunten voor het beleid. In het onderzoek is ook gevraagd naar andere factoren die van invloed zijn op het woonplezier in de buurt van het spoor. Omwonenden zijn over het algemeen in 2019 even tevreden over hun woonomgeving als in 2013. Over sommige zaken, zoals de buurt, het geluid van buren en wegverkeer en het beschikbare groen, en trillingen van andere bronnen dan treinen, zijn ze iets negatiever geworden. Verder bleven de slaapkwaliteit, medicijngebruik en lichamelijke klachten die niet door een ziekte kunnen worden verklaard, bij de onderzochte groep hetzelfde. Het aantal mensen dat hun gezondheid als goed tot zeer goed beoordeelt, is wel iets gedaald. Dit komt doordat de deelnemers tussen 2013 en 2019 zes jaar ouder zijn geworden. Naarmate mensen ouder worden, ervaren zij hun gezondheid doorgaans als iets minder goed. Dit onderzoek is in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) gedaan. De resultaten vormen een eerste aanzet voor verdere ontwikkeling van beleid en eventuele regelgeving over trillingen van het spoor. Een volgende meting staat gepland voor eind 2021, met als belangrijkste doel om relaties te bepalen tussen trillingen van treinen en hinder en slaapverstoring.

Mestbewerkingsinstallaties bewerken het overschot aan mest. In dierlijke mest kunnen bacteriën of virussen zitten. Het is niet bekend in hoe ver de installaties deeltjes uitstoten die schadelijk zijn voor de gezondheid. Omwonenden maken zich daar zorgen om. Het RIVM werkt daarom aan een monitoringsprogramma om ziekteverwekkende organismen te kunnen meten in de buitenlucht rondom deze installaties. De eerste stap is daar nu in gemaakt. Het RIVM doet dit in opdracht van de provincie Noord-Brabant. Het is veel werk om alle mogelijke ziekteverwekkers te meten in lucht rondom mestverwerkingsinstallaties. Bepaalde groepen ziekteverwekkers gedragen zich hetzelfde in mest en in lucht. Het RIVM heeft daarom uitgezocht welke organismen verschillende groepen ziekteverwekkende bacteriën en virussen kunnen vertegenwoordigen. Als deze ‘indicatoren’ in de lucht zitten, kan gericht in kaart worden gebracht welke ziekteverwekkers uit de installaties komen. De voorgestelde indicatoren zijn de bacteriën Campylobacter, Clostridium, E. coli, enterokokken en endotoxine. Somatische colifagen zijn een indicator voor virussen. Het RIVM adviseert ook met welke methoden het beste de uitstoot van de gekozen indicatoren kunnen worden gemeten. Het RIVM adviseert om luchtmetingen op meerdere afstanden van de installaties te doen. Veel ziekteverwekkers sterven namelijk snel af in de buitenlucht. Als er ziekteverwekkers in de lucht zitten, zullen die aantallen op grotere afstand van een installatie kleiner zijn.

21 healthy, non-smoking volunteers (aged 19-27 years) were repeatedly (2-5 visits) exposed for 5h to ambient air at Amsterdam Airport Schiphol, while performing intermittent, moderate exercise. Pre- to-post exposure changes in urinary metabolite concentrations were assessed via 1H NMR spectroscopy and related to total and source-specific particle number concentrations (PNC) using linear mixed effects models.

Het Strategisch Programma (SPR) is het RIVM-programma voor strategisch onderzoek, innovatie en kennisontwikkeling. Hiermee kijkt het RIVM vooruit naar onderwerpen die in de toekomst invloed kunnen hebben op onze volksgezondheid en leefomgeving, en daarom extra aandacht verdienen. Het RIVM doet elk jaar verslag van de inhoud en voortgang van de SPR projecten die hiervoor worden gedaan. Het SPR 2019-2022 is in twee fasen van elk twee jaar opgedeeld: SPR 2019-2020 en SPR 2021-2022. Een aantal projecten heeft een looptijd van twee jaar, andere projecten hebben een looptijd van de volle vier jaar. Deze jaarrapportage blikt terug op het jaar 2020, het tweede jaar van het programma 2019-2022. In de eerste fase is gewerkt aan 39 projecten, verdeeld over acht thema’s. Ondanks alle beperkingen als gevolg van de uitbraak van SARS-CoV-2 is veel werk uitgevoerd. Toch zijn ook veel projecten vertraagd, waardoor is besloten dat alle projecten hun resultaten later mogen opleveren. Dit betekent dat fase 1 met een jaar verlengd zal worden tot eind 2021. In 2020 zijn ook nieuwe projecten opgestart om nog beter aan de doelstellingen van het SPR 2019-2022 tegemoet te komen. In navolging van het advies van de Commissie van Toezicht, ligt het accent van deze projecten op wetenschappelijke publicaties, deels uitgevoerd door promovendi. Het programma zal hierdoor uitlopen, aangezien promovendi vier jaar aan hun onderzoek werken om tot een proefschrift en de bijhorende wetenschappelijke publicaties te komen.

Mensen kunnen ziek worden van bacteriën, virussen, of chemische stoffen in voedsel. In 2019 adviseerde de Onderzoeksraad voor Veiligheid om nieuwe risico’s voor de voedselveiligheid systematisch en tijdig in beeld te brengen. Op die manier kunnen sneller maatregelen worden genomen om de gezondheid van mensen te beschermen. Naar aanleiding daarvan hebben de ministeries van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) en Landbouw, Natuur en Visserij (LNV) het Signaleringsoverleg Voedselveiligheid ingericht. Het gaat hierbij over twee onderwerpen: microbiologische en chemische risico’s. In het signaleringsoverleg zitten experts van het RIVM, Wageningen Food Safety Research (WFSR), de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA), het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) en het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). In de tweede helft van 2020 zijn de eerste twee overleggen geweest. De experts hebben verschillende signalen ingebracht, besproken en geduid. Daarvan hebben zij er twee na een zorgvuldige afweging vertrouwelijk gemeld aan VWS en LNV en de NVWA.